«Җәлилнефть» – 60 ел җиңү

Җәлил белән хәл бөтенләй башкача, аны, әдәби әсәрләрдәге кебек матурлау өчен кулланмыйча гына, чын мәгънәсендә нефть тудырган дип әйтеп була. «Әлкәйнефть» идарәсенең дәвамчысы булган «Җәлилнефть»нең тарихы 1959 елда ук башланса, бистәнең беренче нигез ташлары биш елдан соң гына салына. Шуннан бирле аларның тарихлары аерылгысыз.

«Җәлил, әлкәй, сөләйле...»
«Җәлилнефть» идарәсенең баш­лангыч чоры Татарстан нефтьчеләренең зур җиңүләргә ирешкән вакытка туры килә: узган гасырның 50нче елларында республика иң эре нефть табу үзәгенә әверелә, 1956 елда «Татнефть» берләшмәсе СССР буенча беренче урынга чыга, 1959 елда кара алтын табуның тәүлеклек күләме 100 мең тоннага җитә. Шөгер төбәгендә Җир йөзендәге иң эреләренең берсе булган Ромашкино нефть ятмасы табылганнан соң, тора-бара аның зур мәйданнарга җәелүе ачыклангач, Татарстанның төньяк-көнчыгыш районнарына хәтле сузылуы өстәмә көчләр таләп итә. Шул рәвешле, әлеге ятманың төньяк чикләре буенда 1959 елда «Әлмәтнефть»нең ике промыселы нигезендә «Әлкәйнефть» идарәсе оеша. Белгечләр телендә Ромашкино гигантының «төньяк кырые» дип аталган бу якларга юл ачкан 38нче скважина 1950 елда Танаевка авылы янында борауланган. Ул чорда кара алтын табу эше нинди зур күләмдә һәм югары темплар белән башкарылуын күзаллау өчен тагын бер мисал: 1968 елда «Әлкәйнефть» үзе ике мөстәкыйль идарәгә – «Җәлилнефть» белән «Сөләйнефть» идарәләренә бүленә.

Өч дистә елга якын үзара ярышып, үзбаш булып яшәп килгән ике күрше идарә 1997 елда бергә кушылып, «Җәлилнефть» булып кала. Шул чордан инде идарә тарихының яңа битләре языла башлый. Әмма юбилейда әйтелгәнчә: «Без «Җәлилнефть» дибез икән, бу очракта «әлкәйлеләр»не дә, «сөләйлеләр»не дә күз алдында тотабыз...» Максатлары, җиңүләре уртак булган «Җәлилнефть» кара алтын табучылары 60 еллык юбилейларын шанлы үткәне, бүгенге уңышлары, иртәгәсе көнгә булган якты өмет белән каршы алды.

Кара алтын – икътисад нигезе
Юбилей чарасында катнашкан Татарстан Президенты Рөстәм Миңнеханов билгеләп үткәнчә, нефть сәнәгате – республика икътисадының нигезе. «Нефть сәнәгате өлкәсендә эшләүчеләр төбәк һәм ил үсешенә зур өлеш кертә. Без «Җәлилнефть»не «Татнефть» җәмгыятенең әйдәп баручы нефть һәм газ чыгару идарәләренең берсе дип әйтә алабыз. Биредә 585 миллион тонна нефть табылган, бүген «Татнефть» тарафыннан табылган кара алтынның 16 проценты җәлиллеләргә туры килә», – диде Президент үзенең чыгышында. Ул Җәлил бистәсенең үзгәрүен дә билгеләп үтте – биредә гүзәл парклар, фонтаннар, өйләр пәйда булуын искәртте. «Алга таба да шулай булачак, чөнки нефть тармагы үсештә», – дип ышандырды республика башлыгы.

Быел шулай ук юбилеен билгеләгән бистә, чынлап та, үзенең пөхтәлеге, чисталыгы, төзеклеге белән игътибарны җәлеп итә. Татарстандагы шәһәр тибындагы бистәләр арасында Җәлил беренчелекне бирмәс, мөгаен. Әлбәттә инде, Җир-анабызның нигъмәте – кара алтын табучылар бистәсе булганга.
Алда әйтелгәнчә, «Татнефть» җәмгыятенең проекты булган әлеге бистә алдан ук бөтен нечкәлекләре уйланып төзелгән: урамнар киң, яшеллек, спорт объектлары бик күп. Башында Владимир Филановский һәм Галимҗан Әхмәдиев торган бу эшләрнең нәтиҗәсе буларак, 1975 елда (төзелә башлаганга 11 елдан соң) Бөтенсоюз бистәләр конкурсында беренчелекне яулый. Шуннан бирле күп сулар аккан, әмма 55 яшен яңа гына тутырган нефтьчеләр бистәсе яшәрә, заманчалаша, матурая бара. Нефтьчеләр тырышлыгы белән мәктәпләр, балалар бакчалары, музей, музыка һәм сәнгать мәктәпләре, мәдәният йорты, кинотеатр, мәчет, чиркәү, физик мөмкинлекләре чикләнгән кешеләр һәм өлкәннәр өчен интернат, хастаханә, санаторий-профилакторий, бассейны, тренажер заллары, ясалма бозы булган спорт комплексы пәйда булган – моның хәтлесенә кайбер шәһәрләрнең дә ирешә алганы юк әле.

Юбилей көнне 17 гаиләгә социаль ипотека программасы буенча төзелгән яңа йорттан фатир ачкычлары тапшырылды. Нефтьче Раил Мәрданов гаиләсендә бу көнне йорт ачу тантанасында катнашкан Президент Рөстәм Миңнеханов һәм «Татнефть», «Җәлилнефть» җитәкчелеге кунакта булды. Яңа йорттан тыш, юбилейга бистәнең скверы да төзекләндерелгән, биредә әле эшләрнең беренче этабы гына тәмамланган. Яңа юллар салынган, ишегаллары төзекләндерелгән. Мәдәният йорты янында төзелгән фонтанга юл тотканда мәртәбәле кунакларны үзешчән сәнгать коллективлары, бистә халкы сәламлап каршы алды. Биредә кара алтын табу өлкәсендә эшләүчесе булмаган бер генә гаилә дә юктыр, мөгаен. Моны җәлиллеләр кечкенәдән канына сеңдереп, ата-бабасының дәвамчысы булырга әзерләнеп үсә. Алар бит нефтьне китап-фильмнардан гына түгел, үз күзләре белән күреп, хәтта куллары белән тотып карап та беләләр. Шул ук скверда бәйрәмгә килгән кунакларга яшь рәссамнар кара алтын белән ясалган рәсемнәрен тәкъдим итте, Президент әлеге иҗат эшләрен кызыксынып карады, егетләрнең пумала манган савыттагы нефтьне иснәп караучылар да булды.

Юбилей ул бәйрәм чарасы белән берлектә искә алу, үткәннәргә борылып карап, хатирәләр яңарту да. Җәлил урамнары буйлап йөргәндә, күңелне соклану катыш бераз сагыш та биләде: элек булып киткән җирләрдә һәрчак хатирәләр озата бара бит ул. Тукайга ияреп әйткәндә, гәрчә монда тумасам да, бераз мин дә эшләдем, хезмәт юлымда «Җәлилнефть»нең дә эзе бар. Ул чордан соң дистә елга якын гомер узган, бергә эшләгән хезмәттәшләр арасында кайбер таныш йөзләрне күрмәү күңелне тетрәтте – кайсылары бакыйлыкка ук күчкән икән...

Бәйрәм тантанасы уза торган ста­дион­га барганда, янәшәдә генә булган боз сарае хатирәләрне кабат яңартты. Җәлилдә минем генә түгел, улымның да эзе бар. Әле кайчан гына шунда яшь хоккейчыларның тирләп-пешеп көч сынашканын караган идек, Әлмәтнең «Нефтьче» командасы һәр елны биредә җәйге җыеннар уздыра. «Җәлилнефть»нең спортка игътибары зур, бистәдә төрле яшьтәге берничә хоккей командасы бар. Идарә эшчеләренең һәвәскәрләр генә түгел, профессио­наллар арасында да «Татнефть» җәмгыяте, район, республика беренчелекләрендә ирешелгән уңышлары шактый. Нефтьчеләр бозында тимераяк чарлаган, канат ныгыткан егетләрнең бүген кайсы каядыр инде, кабат шул чорга бер генә мизгелгә кайтып, улымның уенын карап киләсе иде дә... Әмма үткәннәргә юллар юк, бакыйлыкка күчкәннәрдән бары видео-фотолардагы истәлек кенә кала.

Шанлы үткәннәрдән якты киләчәккә
Стадионга куелган зур экранда тантанага килүчеләр ул көнне үткәннәрнең кинокадрларын карау бәхетенә иреште – нефтьчеләрнең шанлы үткәне аклы-каралы кадрлардан башланып, бүгенге яшь буынның җиңүләренә килеп кушылды. Трибуналар каршыннан идарәнең төрле елларда алынган байракларын күтәреп узганда, күпләрне горурлык хисе биләгәндер. «Җәлилнефть» күп тапкырлар СССР күләмендәге социалистик ярышларда җиңүче була, 1972 елда аңа СССРның илле еллыгы исеме бирелә, тагын бер елдан соң КПСС Үзәк Комитеты, Министрлар Советы, ВЦСПС һәм ВЛКСМның Кызыл байрагы тапшырыла, берничә тапкыр идарә СССРның Нефть сәнәгате министрлыгы Кызыл байрагын алуга ирешә. Шуларны «Сөләйнефть» тармагының бүләкләре белән берләштереп (бу идарә «Җәлилнефть» белән бер түбә астында эшли башлаганчы Нефть сәнәгате министрлыгы һәм профсоюз Үзәк комитетының Кызыл байрагын 32 тапкыр яулаган), аларга тагын төрле дәрәҗәдәге Дәүләт бүләкләренә ия булучы нефтьчеләр дә кушылса – әлеге колонна шактый еракка сузылыр иде. Һәрбер яуланган бүләк – кара алтын табучыларның бердәм тырыш хезмәте нәтиҗәсе. Карлы-буранлы юллар, үзәккә үтәрлек салкыннар, факел янында өшегән кулларны җылытулар, коеп яңгыр яуганда, йә булмаса җәйге эсседә җирне бораулаулар – болар барысы да үтелгән, нефтьчеләр бүген заманча технологияләр куллана, үзалдына яңа максатлар куя, үз эшенең никадәр җаваплы һәм мөһим икәнен тоеп хезмәт итә.
Президент билгеләп узганча, нефтькә Җәлил һәм җәлиллеләрнең генә түгел, тулаем республиканың киләчәге бәйләнгән. Юбилей тантанасында Татарстан Республикасының Дәүләт Киңәшчесе Минтимер Шәймиевнең җәлиллеләргә юллаган котлау телеграммасы да укылды. Нефтьчеләргә ул көнне төрле дәрәҗәдәге исем-медальләр, Рәхмәт хатлары тапшырылды.

Сарман муниципаль районы башлыгы Фәрит Хөснуллин үз чиратында: «Бүгенге бәйрәм биредә яшәүче бик күпләрнең язмышын берләштерә. Республика җитәкчелеге ярдәме белән, халыкның тормыш-көнкүреш дәрәҗәсен яхшыр­туга юнәлдерелгән программалар тормышка ашырыла, Җәлил бистәсе юбилейга нык матурайды. Әлеге бәйрәм уңаеннан данлык­лы нефтьчеләребезгә бистә һәм ­район үсешенә өлеш кертүләре, киң күләмле хәйрия эшчәнлеге өчен ихтирамымны һәм рәхмәт сүзләремне җиткерәм. Киләчәктә дә уртак эшләребез, традицияләребез дәвам итәр дип ышанып калам», – дип белдерде.

«Татнефть» җәмгыяте генераль директорының нефть һәм газ табу, разведка буенча беренче урынбасары Рөстәм Хәлимов: «Табигать бу якларны үзенең байлыгы белән юмарт бүләкләгән. Борынгы заманнардан бирле кешеләр биредә иген иккән, казылма байлыклар табу белән шөгыльләнгән. Әмма сугыштан соңгы чор аларның тормышын тамырдан үзгәрткән һәм ул нефть белән бәйле. Бу эшкә җирле халыкның күбесе җәлеп ителгән. Әлкәй, Сөләй, Җәлил нефтьчеләренең берничә буынының тырыш хезмәте нәтиҗәсендә, аграр районда нульдән башлап диярлек эре нефть сәнәгате барлыкка килде. Матур, заманча бистә төзелде.

Бүген без нефтьче ветераннарыбызны олы хөрмәт белән искә алабыз – аларның тырышлыгы, таланты белән идарәнең нигезе салынган, хезмәт традицияләре барлыкка килгән. «Җәлилнефть»нең нефть ятмаларын эшкәртү барышында идарә, промысел башлык­ларының, эшчеләрнең профессиональлек һәм оештыру сәләте ачылды. Берничә генә исемне атап үтәм: Владимир Филановский, Галимҗан Әхмәдиев, Валентин Тачаев, Рафаэль Тукаев, Рафаил Нурмөхәммәтов, Наил Мортазин, Шәфәгать Тәхаветдинов, Миргазиян Таҗиев», – дип, идарәнең үткәне һәм аны данлаган кайбер күренекле шәхесләрне атап үтте. Ул шулай ук «Җәлилнефть»нең һәрчак алдынгы технологияләрне сынау полигоны булып торуын, компаниянең техник сәясәтенә һәм тулаем республиканың нефть мәктәбенә зур өлеш кертүен билгеләп узды.

Җәлилгә тугры булып
Герой-шагыйрь исемен йөрткән бистәгә килгән күпсанлы кунаклар арасында Муса Җәлилнең кызы Чулпан Җәлилова, оныгы һәм оныкчыгы булуы бәйрәмгә тагын да ямь өсти, аның дәрәҗәсен күтәрә. Нефть-газ чыгару идарәсе һәм бистәнең башлангыч чорында зур өлеш керткән Галимҗан Әхмәдиев тәкъдиме белән, бистәгә Муса Җәлил исеме бирелә. Шул ук елда мәктәп директоры Азат Исмәгыйлев инициативасы белән, шагыйрьнең музее да ачыла. «Ал канәфер» дип аталган оешма тырышлыгы белән туплана башлаган экспонатлар мәктәп кысаларына сыеша алмый, тора-бара ул нефтьчеләрнең техниклар йортына күченә. Герой-шагыйрь һәм аның көрәштәшләре турындагы материаллардан тыш әлеге музейда шулай ук нефтьчеләр, беренче кара алтын табучылар, идарә тарихын яктырткан заллар бар. Кемнәр генә килеп китмәгән бирегә: шагыйрьнең хатыны Әминә Җәлилова, язу­чы Рафаэль Мостафин, Германиядән язучы-пуб­лицист Леон Небенцаль, СССРның төрле төбәкләреннән һәм чит илләрдән күпсанлы башка делегация­ләр. Чулпан Җәлилова музейны, гомумән бистәне, аның кешеләрен ошатуын яшерми:
– Биредә искиткеч кешеләр һәм искиткеч музей. Бер бүлмәсе Муса Җәлилгә багышланган, анда аның документлары, фотолары саклана. Биредә әтиемнең хәтерен бик олылыйлар, – ди ул.

Истәлекле экспонатлар арасында җәлилчеләр өчен кадерле булган тагын бер әйбер – нефть салынган капсула. Ул бу җирлектә 500нче миллион тонна кара алтын табылу хөрмәтенә куелган. Калькуляторга үрелеп, аны сумнарга яки долларларга әйләндерсәң, башлар әйләнерлек саннар чыгарып була һәм шулар ярдәмендә республика һәм ил үсеше өчен берничә буын җәлиллеләрнең әйтеп бетергесез олы хезмәте кергәнен чамалап карау мөмкинлеге туа. Ә быелгы юбилейга исә «Җәлилнефть» бу санга тагын 85 миллионны өстәгән.

...Җәлилдән чыгып киткәч, өч район (Сарман, Азнакай, Әлмәт) чигенә туктап, нефтьчеләр бистәсенә карап тордык. Җир-анабыз кара алтын дигән нигъмәтен бирмәсә, бистә урынында элеккечә иген кыры җәелгән булыр, Сарман ягы телгә бакыр мәгарәләре булган, сандугачлы, җыр­лы як булып кына керер, «Биредән бит Пугачев узган, Сарман бабай аңа тоягында тамгасы булган ат бүләк иткән», «Бакыр мәгарәләренә хәтта монголлар да төшкән» дигән риваятьләр генә йөрер иде. Ә тәкъдир дигәннәре аңа тагын да баерак тарих, гыйбрәтле, шанлы юл әзерләгән, ул инде бүген үк легендага әверелеп, җырларда мактап җырлана. Сарман ягы бит ул, җырлы як, кара алтынлы, Җәлилле як...